Nowa mapa kosmosu została opracowana na podstawie obserwacji radioteleskopem LOFAR. Biorący udział w projekcie naukowcy, w tym grupa polskich astronomów, zaznaczyli na niej prawie 4 i pół miliona obiektów – w tym bardzo wiele nieznanych do tej pory.
Międzynarodowy zespół naukowców tworzył radiową mapę obejmującą ponad jedną czwartą nieba północnego przez siedem lat. Do obserwacji użyto europejskiej sieci radioteleskopów Low Frequency Array (LOFAR). Trzy stacje obserwacyjne tego typu znajdują się w Polsce. To nie pierwszy raz, kiedy opisujemy ich obserwacje na naszym blogu. Poruszaliśmy już ten temat w tekście „Tysiące galaktyk na nowej mapie wszechświata”.
Nowa radiowa mapa kosmosu została stworzona w ramach projektu o nazwie LOFAR Two-metre Sky Survey (LoTSS). Obejmuje ponad 4,4 miliona obiektów widzianych w zakresie niskich częstotliwości radiowych, w tym około milion obiektów do tej pory nieznanych. Zmapowano również wiele źródeł nierejestrowanych wcześniej na falach radiowych. Aby stworzyć mapę, potrzebne było ponad 3500 godzin obserwacji i przestrzeni na 8 petabajtów danych na dyskach. To odpowiednik 20 tysięcy nowoczesnych laptopów.
Mapa kosmosu dostępna dla każdego
Naukowcy podkreślają, że mapa została udostępniona publicznie. Dzięki temu każdy chętny może zobaczyć jak wiele danych zawiera, a także sprawdzić, jak różne obiekty wyglądają w zupełnie nowej odsłonie. Zdecydowana większość zaobserwowanych źródeł znajduje się miliardy lat świetlnych od Ziemi. Są to przede wszystkim galaktyki, w których znajdują się wielkie czarne dziury, a także galaktyki, w których rodzi się wiele nowych gwiazd. Zaobserwowano też zderzające się grupy galaktyk oraz obiekty z naszego najbliższego sąsiedztwa – rozbłyskujące gwiazdy z Drogi Mlecznej.
Dzięki analizie danych zawartych w mapie, można było opracować publikacje na temat różnych zagadnień. Wraz z mapą pojawiły się na przykład wyniki dotyczące zderzających się gromad, w których są setki, a nawet tysiące galaktyk. Dzięki temu astronomowie mogą poznać pola magnetyczne i zbadać zachowanie wysokoenergetycznych cząstek w dużych strukturach we Wszechświecie.
Wśród innych przykładów badań wynikających z obserwacji LOFAR można wyróżnić wykrycie nietypowych sygnałów, wywoływanych prawdopodobnie przez egzoplanety okrążające pobliskie gwiazdy, lub odkrycie najwolniej obracającego się pulsara. Poddano analizie również struktury tzw. kosmicznej sieci poprzez badania kształtów i pozycji galaktyk. Nie zabrakło w projekcie elementu nauki obywatelskiej (citizen science) – wykryto tak wiele radiogalaktyk, że niezbędna się okazała pomoc ochotników, którzy podjęli się wyszukiwania w nich nowych czarnych dziur.
Nowa radiowa mapa kosmosu została dokładnie opisana w czasopiśmie „Astronomy & Astrophysics”. Wśród astrologów, którzy dokonali tego przełomu, znajdowało się wielu Polaków, pracujących m.in. na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie, Mikołaja Kopernika w Toruniu, w Centrum Fizyki Teoretycznej PAN oraz Narodowym Centrum Badań Jądrowych w Warszawie.
Mapa kosmosu stworzona m.in. przez Polaków
LOFAR to europejska sieć anten radiowych. Centrum projektu znajduje się w miejscowości Exloo w Holandii. Głównym organizatorem projektu (zaprojektowanie i budowa teleskopu) jest Holenderski Instytut Radioastronomii (ASTRON). W projekcie jednak uczestniczą instytucje z wielu krajów, w tym Francji, Irlandii, Łotwy, Holandii, Niemiec, Polski, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Włoch.
Polska część obserwacji prowadzona jest w ramach grupy POLFARO. W jej skład wchodzą Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Centrum Badań Kosmicznych PAN w Warszawie oraz Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe w Poznaniu. Z kolei utrzymanie polskich stacji sieci LOFAR jest finansowane przez Ministerstwo Edukacji i Nauki.
Obserwacje astronomiczne i nowe odkrycia to jeden z ulubionych tematów na naszym blogu. Zapraszamy do lektury wielu tekstów na naszym blogu dotyczących bliższego lub dalszego kosmosu, na przykład „Dlaczego Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba jest taki ważny?”.
Źródło: Nauka w Polsce, SciTech Daily i Space.com