26 czerwca kapsuła Dragon z załogą Ax-4 zadokowała do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Na jej pokładzie dotarł Sławosz Uznański-Wiśniewski – pierwszy Polak na ISS i drugi rodak w historii w kosmosie. Przez niespełna dwa tygodnie poprowadzi on program Ignis, obejmujący trzynaście eksperymentów wybranych przez krajowe uczelnie i firmy oraz trzy badania Europejskiej Agencji Kosmicznej. To nie tylko prestiżowy moment dla polskiej nauki, lecz także praca nad konkretnymi technologiami, które mają pomóc w długodystansowych lotach załogowych i zaprocentować w klinikach tu, na Ziemi.
Polski astronauta w misji Ax-4
Uznański jest fizykiem cząstek i inżynierem promieniowania związanym dotąd z CERN-em; do korpusu rezerwowego ESA trafił w 2022 r. Zamiast klasycznego lotu agencji rządowej skorzystał z oferty Axiom Space – prywatny operator sprzedał Polsce jedno miejsce w kapsule Dragon, a koszt pokryły wspólnie rząd, POLSA i partnerzy przemysłowi. Dla krajowych ośrodków badawczych oznacza to pierwszy, otwarty dostęp do pełnej infrastruktury ISS i szansę, by regularnie wysyłać kolejnych specjalistów w przyszłych misjach komercyjnych.
Trzynaście projektów w programie Ignis
Ignis został podzielony na cztery logiczne grupy: zdrowie człowieka, inżynierię materiałową, biotechnologię oraz demonstracje technologiczne. Nad eksperymentami pracują zespoły z Wojskowej Akademii Technicznej, AGH, Uniwersytetu Szczecińskiego i ponad dziesięciu spółek deep-tech. Dwa z projektów powstały z myślą o potrzebach wojska i systemów medycznych pola walki – stąd w programie znalazły się zarówno klasyczne badania biologiczne, jak i próby nowych czujników czy nanomateriałów.
Zdrowie astronautów – odporność i mikrobiom
Największe zainteresowanie mediów budzi duet eksperymentów Immune Multiomics i Human Gut Microbiota. Pierwszy sprawdza, jak kilkanaście dni mikrograwitacji wpływa na ekspresję genów układu odpornościowego; naukowcy z IOE WAT liczą, że wyniki wskażą, dlaczego astronautom łatwiej „łapią” infekcje i jak temu zapobiegać. Drugi projekt śledzi zmiany w florze jelitowej – tzw. „drugim mózgu” człowieka – by zaprojektować diety chroniące załogi podczas wielomiesięcznych wypraw. Badacze podkreślają, że wnioski mogą przełożyć się na terapie immunologiczne i spersonalizowane żywienie również dla pacjentów na Ziemi.
Nowe materiały i pokładowe sensory
W module Columbus Uznański umieści płytki projektu MXene in LEO. Dwuwymiarowe nanomateriały MXene mają znakomite przewodnictwo i odporność na promieniowanie; jeśli próba wypadnie pomyślnie, mogą stać się bazą ultralekkich pulsometrów w skafandrach EVA. Równolegle astronauta rozmieści sieć bezprzewodowych mikrofonów, aby stworzyć trójwymiarową mapę hałasu stacji, oraz uruchomi detektor RadMon-on-ISS, który pomoże projektować układy scalone pod przyszłe satelity i lądowniki księżycowe.
Biotechnologia dla długich lotów
W kategorię „life support” wpisuje się projekt Space Volcanic Algae – test alg ekstremofilnych z wulkanicznych jezior, które mają wytwarzać tlen przy niskim ciśnieniu i zwiększonej dawce promieniowania. Jeszcze odważniejszy jest Yeast TardigradeGene: naukowcy wstawili do genomu drożdży gen białka ochronnego niesporczaków, by sprawdzić, czy mikrooorganizm przeżyje skrajne warunki orbity. Jeśli tak, w przyszłych bazach na Marsie drożdże mogłyby produkować żywność i biopaliwa bez ciągłych dostaw z Ziemi.
Ogólnopolski program edukacyjny
Misji Ignis towarzyszy ogromny komponent popularyzacyjny. Projekt „Klucz do Kosmosu” dostarczy 10 000 szkół zestawy do samodzielnego montażu prostego telegraficznego nadajnika; identyczne urządzenie poleciało z Uznańskim na ISS. W czasie pobytu astronauta łączy się z uczniami na żywo i przesyła komunikaty alfabetem Morsa, promując umiejętności lutowania i podstawy elektroniki. Organizatorzy liczą, że dzięki temu tysiące nastolatków pierwszy raz „dotkną” inżynierii kosmicznej jeszcze w szkolnych ławkach.