Niewiele jest dziedzin równie kluczowych i mających tak bezpośredni wpływ na nasze życie, jak medycyna. Jest to również jedna z nauk, które są w największym stopniu uzależnione od rozwoju technologii. Na szczęście, z każdym rokiem powstają kolejne rozwiązania, umożliwiające skuteczne ratowanie zdrowia i życia ludzi. Jest to szczególnie istotne w bieżącej sytuacji, w której zmagamy się z licznymi skutkami wybuchu pandemii COVID-19. Właśnie teraz, wyraźniej niż kiedykolwiek, widzimy jak istotna jest dla nas technologia. Dzięki niej mamy dostęp do nauki, pracy, rozrywki oraz do specjalistycznej pomocy medycznej, pomimo obowiązujących ograniczeń w poruszaniu się.
Głównym, obecnym zagrożeniem jest koronawirus, nie oznacza to jednak, że ludzi przestały nękać inne choroby oraz dolegliwości i nie wymagają oni specjalistycznej opieki. Z oczywistych względów, dostęp do usług medycznych został ograniczony, lecz tu z pomocą przychodzi telemedycyna. W największym uproszczeniu, jest to świadczenie zdalnej opieki medycznej za pomocą technologii. Dziedzina ta ma szerokie zastosowanie, od stawiania diagnozy na odległość, po przeprowadzanie skomplikowanych zabiegów chirurgicznych, przy użyciu zdalnie sterowanych robotów.[1] Umożliwia ona również rezygnację z dodatkowych, zbędnych wizyt w placówkach.
Nie jest to jednak zjawisko, które powstało na potrzeby chwili, wręcz przeciwnie. Zalążki telemedycyny zaczęto opracowywać już w latach 60-tych w Stanach Zjednoczonych, a podwaliny pod jej współczesną formę stworzyło NASA, w odpowiedzi na potrzeby lotów kosmicznych.[2] Z czasem spostrzeżono, że taka forma opieki zdrowotnej może mieć znacznie szersze zastosowanie. Na polskim rynku, taki rodzaj świadczeń jest dostępny od wielu lat. Narodowy Fundusz Zdrowia refunduje już pewne formy takiej pomocy, przede wszystkim te, związane z monitorowaniem osób starszych oraz ludzi z problemami kardiologicznymi.
Również placówki publiczne częściowo stosują już technologie telemedyczne, np. masowo wymieniają się zdjęciami z aparatów rentgenowskich, z tomografów komputerowych czy rezonansów magnetycznych i opisują je sobie wzajemnie[3]. Natomiast w przypadku korzystania z szerszego spektrum telemedycyny, możemy swobodnie wybierać spośród zróżnicowanych usług komercyjnych, będących niczym innym, niż formą prywatnej zdalnej opieki medycznej. Nadal jednak, zaledwie kilka procent społeczeństwa korzysta z tej dziedziny[4], co prawdopodobnie jest spowodowane brakiem wiadomości na ten temat i niewielkim, do tej pory, zapotrzebowaniem.
Bezpieczniejszy i łatwiejszy dostęp do specjalistów
Dzięki zdalnej możliwości kontaktu z lekarzem, otrzymamy pomoc medyczną w komfortowych, domowych warunkach, bez konieczności opuszczania miejsca zamieszkania i bezpośredniego kontaktu z innymi osobami. Dzięki temu, podczas pandemii, jest ona w pewnych przypadkach jedynym rozwiązaniem lub, po prostu, bezpieczniejszą alternatywą, gdyż nie naraża pacjentów na możliwość zarażenia się COVID-19. Oszczędzamy również czas, który musielibyśmy normalnie poświęcić na dotarcie do placówki i oczekiwanie w kolejce, co przekłada się na brak kosztów podróży.
Jedną z największych zalet telemedycyny jest jednak dostępność. Zmagamy się obecnie z niedoborem specjalistów w poszczególnych dziedzinach. Skutkuje to długim czasem oczekiwania na wizytę oraz ograniczoną dostępnością lekarzy w małych miejscowościach, szczególnie tych, odległych od większych aglomeracji. W przypadku kontaktu za pomocą sieci, lekarz będzie w stanie przyjąć większą ilość pacjentów, zminimalizować opóźnienia wizyt oraz skontaktować się z pacjentami, którzy mieliby problem z przybyciem do gabinetu, np. z powodu odległości lub problemów z poruszaniem się[5].
Ma to praktyczne zastosowanie również w skrajnych przypadkach, np. gdy potrzebna jest natychmiastowa pomoc w formie skomplikowanego zabiegu, a nie ma odpowiedniego specjalisty na miejscu. W takich wypadkach możliwe jest zdalne wykorzystanie robotów medycznych, kierowanych na odległość przez odpowiedniego fachowca. W 2019 roku przeprowadzono pierwszą zdalną operację mózgu, przy zastosowaniu sieci bezprzewodowej piątej generacji (5G), podczas której lekarza i pacjenta dzieliło około 2700 km. Zatem możliwości, jakie niesie taka forma chirurgii są ogromne[6].
Wizyta bez wstawania z fotela
W internecie bez problemu znajdziemy wiele ofert, które zapewnią nam specjalistyczną pomoc na odległość. Najpowszechniejszym rodzajem takich usług jest telekonsultacja, podczas której możemy uzyskać diagnozę oraz omówić wyniki badań, aby z niej skorzystać, należy zapisać się na „wizytę”, a w wyznaczonym terminie oczekiwać na kontakt. W zależności od potrzeb i możliwości, może się on odbyć w formie: połączenia telefonicznego, wideokonferencji lub nawet chatu.
W wypadku konieczności omówienia wyników badań, należy wcześniej przesłać posiadane dane na odpowiedni adres mailowy. Podczas takiej „wizyty”, nie tylko skonsultujemy nasze problemy z lekarzem, ale możemy również otrzymać e-receptę lub e-zwolnienie lekarskie. Oczywiście, jeśli to będzie konieczne, specjalista może zadecydować o konieczności fizycznego spotkania, w celu przeprowadzenia dodatkowych badań. Szczególnie istotną rolę, telekonsultacja odgrywa w przypadku osób wymagających stałego nadzoru, np. przewlekle chorych, kobiet w ciąży oraz osób w trakcie rehabilitacji i rekonwalescencji po zabiegach. Dzięki niej, nie muszą one odbywać licznych, fizycznych wizyt kontrolnych.
Badania w domu
Nadzór nad pacjentem, poza kontaktem z fachowcem, wymaga także systematycznego wykonywania różnych pomiarów. Do otrzymania poszczególny wyników, używane są m.in. masowo wykorzystywane urządzenia, jak wagi, termometry czy ciśnieniomierze. W aptekach natomiast, dostępne są różnego rodzaju testy, które „są niedrogie i łatwe w wykonaniu, a ich wynik może ukierunkować dalsze działania lekarza” i ułatwić diagnozę pewnych przypadłości. Do przeprowadzenia takich testów w domowych warunkach wykorzystuje się m.in. mocz, krew pobraną z opuszka palca oraz ślinę[7].
Dzięki nowoczesnej technologii, powstały także specjalistyczne urządzenia do zdalnego monitorowania stanu zdrowia i odpowiednich parametrów życiowych w warunkach domowych. Taka dedykowana aparatura jest łatwa w obsłudze i bardzo intuicyjna, a instrukcje jej użytkowania znajdziemy przy sprzęcie, otrzymamy od specjalisty lub od samego urządzenia, gdyż niektóre z nich, informują o potrzebie wykonania poszczególnych czynności za pomocą komend głosowych.
Do często używanych urządzeń monitorujących, należą: rejestrator EKG, w przypadku problemów kardiologicznych, spirometry do badania wydolności oddechowej oraz przenośne urządzenia do nieinwazyjnych badań KTG (badania kardiotokograficzne, oceniające stan płodu podczas ciąży i porodu[8]).
Wyniki badań są przesyłane do Centrum Zdalnej Opieki Medycznej, gdzie automatycznie poddawane są analizie. W przypadku wykrycia nieprawidłowości personel medyczny kontaktuje się z pacjentem, a w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia – wzywa pogotowie ratunkowe. (…) Również diabetolodzy prowadzą w tej chwili swoich pacjentów, sprawdzając stan glukozy we krwi uzyskiwany dzięki glukometrom automatycznie wysyłającym dane pomiarowe.[9]
Nie tylko konsultacja i badania
Choć tzw. e-zdrowie (wykorzystywanie technologii i komunikacji w ochronie zdrowia)[10] najczęściej obecnie występuje w formie zdalnego konsultowania się i monitoringu, zasięg działania tej dziedziny jest znacznie szerszy. Możliwe, że niektórzy korzystali już z dobrodziejstw tej dziedziny, nawet o tym nie wiedząc. Tak jest choćby w przypadku osób, które w wyniku problemów kardiologicznych były zmuszone wezwać karetkę.
Miały one bezpośredni kontakt z tzw. systemem telemedycyny ratunkowej, który w Polsce składa się z dwóch komponentów. Pierwszym z nich jest specjalnie przystosowany do teletransmisji monitor-defibrylator, który znajduje się w karetce pogotowia, bądź w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym (SOR). Drugim – tzw. Medyczna Stacja Odbiorcza (MSO), a więc komputer (…) z oprogramowaniem umożliwiającym odbiór danych w wysokiej rozdzielczości oraz ich archiwizację.[11]
Tysiące ludzi w naszym kraju skorzystało także ze specjalnych busów medycznych, które już od wielu lat można spotkać na ulicach miast w ramach różnych kampanii, np. ze sprzętem do mammografii[12], spirometrii, badań kardiograficznych czy dermatologicznych[13]. Z kolei przy kilku polskich szpitalach (m.in. w Białymstoku), w odpowiedzi na rozprzestrzenianie COVID-19 stanęły specjalne kontenery diagnostyczne. Ich użytkownicy są poddani prostym badaniom (np. pomiar temperatury ciała) i muszą odpowiedzieć na kilka pytań, dzięki czemu dowiedzą się czy istnieją przesłanki, aby zgłosić się na najbliższy oddział epidemiologiczny.
Każdy, kto chce wejść do pobliskiego szpitala, jest zmuszony poddać się takiej wstępnej diagnozie, aby zmniejszyć ryzyko zarażenia pacjentów danej placówki[14]. Zarówno busy, jak i kontenery diagnostyczne, to nic innego, jak kolejna forma zdalnej opieki medycznej.
Nowe technologie w służbie telemedycyny, farmakologia i inne
Pomimo szerokiego zastosowania poszczególnych elementów e-zdrowia, dziedzina ta ma jeszcze większy potencjał. Umożliwia ona m.in. wykorzystanie powszechnie występujących drukarek 3D do bezpośredniej pomocy medycznej. Na przykład, w Polsce stworzono prototyp respiratora, który można stworzyć przy pomocy drukowania przestrzennego za zaledwie 200 dolarów, co mogłoby uratować życie wielu ludzi w sytuacjach kryzysowych. W związku z epidemią koronawirusa, w projekt zaangażował się obecnie także polski rząd[15].
Co ciekawe, drukarki trójwymiarowe mogą mieć zastosowanie też w farmakologii. Już w 2015 roku „wydrukowano” pierwsze tabletki (był to lek na stany drgawkowe), które zostały zatwierdzone przez FDA (amerykańska Agencja Żywności i Leków[16]). Proces polega na tym, że drukarka odmierza odpowiednią dawkę sproszkowanego leku oraz substancji aktywującej (niezbędnej do wchłonięcia leku przez organizm), aby następnie uformować z nich tabletkę.[17] Jest to sposób na zrewolucjonizowanie nie tylko dystrybucji leków, ale również na rezygnację ze „standardowych proporcji” leku w tabletkach, na rzecz całkowicie spersonalizowanego dawkowania.
Jak widać, rozwiązania technologiczne, umożliwiające zdalną opiekę medyczną, są niezwykle przydatne podczas panującej pandemii oraz są dużym ułatwieniem w codziennym funkcjonowaniu. Możliwe, że wiele osób korzystających z tych dobrodziejstw podczas zarazy, po jej zakończeniu nie powróci do dawnych metod komunikacji z lekarzami. Zresztą nic dziwnego, bo po co tracić cenny czas na stanie w kolejkach i dotarcie do placówek oraz wydawać pieniądze na przejazdy, skoro można otrzymać opiekę na takim samym poziomie (a ze względu na większy dostęp do specjalistów nawet lepszą), siedząc wygodnie w domowym zaciszu.
Dzięki takiemu rozwiązaniu, również służba zdrowia zaoszczędzi dodatkowe fundusze. Resort szacuje, że rozwój e-zdrowia w Polsce może przynieść oszczędności rzędu 0,35 proc. PKB[18], które następnie będzie można przekazać na inne cele, np. na dofinansowanie niezbędnego sprzętu medycznego lub badań naukowych. A wszystko to, dzięki niezwykłemu potencjałowi współdziałania nowoczesnej technologii i medycyny.
Źródła:
[1] https://pl.wikipedia.org/wiki/Telemedycyna
[2] https://pl.wikipedia.org/wiki/Telemedycyna
[3] http://lifescienceopenspace.pl/news/telemedycyna-przyszlosc-czy-zagrozenie-wywiad-z-jaroslawem-bulka-prezesem-silvermedia/
[4] https://www.rp.pl/artykul/1387360-Telemedycyna-rosnie–jak-na-drozdzach.html
[5] https://laborant.pl/index.php/telemedycyna-przyszloscia-systemu-ochrony-zdrowia
[6] https://www.geek.com/tech/worlds-first-5g-powered-remote-brain-surgery-performed-in-china-1778982/
[7] https://www.poradnikzdrowie.pl/sprawdz-sie/badania/domowe-testy-diagnostyczne-rodzaje-aa-jvc9-amCu-kb3L.html
[8] https://www.edziecko.pl/ciaza_i_porod/7,79331,19388475,ktg-plodu-na-czym-polega-badanie-kardiotokograficzne.html
[9] http://lifescienceopenspace.pl/news/telemedycyna-przyszlosc-czy-zagrozenie-wywiad-z-jaroslawem-bulka-prezesem-silvermedia/
[10] https://pl.wikipedia.org/wiki/E-zdrowie
[11] https://pl.wikipedia.org/wiki/Telemedycyna
[12] https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/mammobusy/
[13] https://www.zikodlazdrowia.org/mobilny-miesiac-zdrowia/
[14] https://poranny.pl/koronawirus-w-bialymstoku-usk-montuje-juz-kontenery-bedzie-wstepna-kwalifikacja-pacjentow-zdjecia/ar/c14-14845152
[15] https://noizz.pl/nauka-i-technologia/koronawirus-ventilaid-prototyp-respiratora-z-drukarki-3d-wydruk-kosztuje-200-zl/bdl20t1
[16] https://pl.wikipedia.org/wiki/Agencja_%C5%BBywno%C5%9Bci_i_Lek%C3%B3w
[17] https://www.medscape.com/viewarticle/848971?nlid=85983_2843&src=wnl_edit_dail&impID=782351&faf=1
[18] https://www.rp.pl/artykul/1387360-Telemedycyna-rosnie–jak-na-drozdzach.html